Szczególne jaskinie

Wprowadzenie

Na 37 udokumentowanych jaskiń i schronisk z hydratacji można wyróżnić 10 przykładów wyróżniających się z pośród innych na podstawie zbadanych parametrów (fig. 1). Do tych parametrów zaliczymy długość pustki skalnej, wysokość pustki skalnej, wymiary wejścia do wnętrza, kształt odspojonej warstwy skalnej czy charakter wejścia oraz ilość komór.

Fig. 1. Lokalizacja szczególnych 10 form z hydratacji

Najdłuższa i najwyższa jaskinia

Forma z hydratacji nr 6 zwana jaskinią Ramesha wyróżnia się najdłuższą oraz najwyższą pustką skalną w całym stanowisku. Wartość dłuższej osi mierzona w planie wynosi 8,87 m, a wysokość wnętrza wynosi 1,35 m. Do środka jaskini prowadzi jedno duże wejście od strony południowej o przybliżonej prostej linii otwarcia i długości 4,39 m.  Uformowane wnętrze wygięte łukowato odpowiada kształtowi kopuły, a wymiary wnętrza i brak wielu wystających fragmentów skalnych umożliwia swobodne dostanie się środka kilku osób naraz (fig. 2-6), czemu pomaga spora powierzchnia wnętrza wynosząca 28,0 m2.  Masywna odspojona warstwa skalna o miąższości ok. 40-50 cm zapewnia całej jaskini względną stabilność i odpowiada w dużej mierze za utrzymanie się w miarę niezniszczonym stanie wydźwigniętej skały. Warstwa pod wpływem deformacji zgina się i pęka zarówno poziomo, jak i poprzecznie względem warstwy (fig. 5). Warstwowanie skały gipsowo-anhydrytowej charakteryzuje się kilkunastostopniowym odchyleniem od płaszczyzny podniesionej skały (fig. 5).

Fig. 2. Wejście do wnętrza Jaskini Ramesha, na zdjęciu widoczny Firouz Vladi oraz Damian Ługowski.
Fig. 3. Wnętrze Jaskini Ramesha. Damian Ługowski ukazuje jedno ze spękań obecnych w dolnej części podniesionej warstwy skalnej, będącej jednocześnie stropem komory.
Fig. 4. Wnętrze Jaskini Ramesha o względnie gładkim dnie oraz stropie bez odstających fragmentów skalnych, czy schodków. Pe lewej stronie widoczny jest rumosz skalny pokrywający ostre zakończenie jaskini powstałe po uniesieniu stropowej części.
Fig. 5. Północno-wschodnie otwarcie formy nr 6 z widocznymi, pomierzonymi najważniejszymi warstwami odspojonej warstwy skalnej. Widoczne są przegięcia warstwy, jest poprzeczne spękania oraz miejsca odłupania jej fragmentów.
Fig. 6. Analiza morfologiczna formy z hydratacji nr 6 wraz z wewnętrzną pustką skalną. U góry numeryczny model pokrycia terenu wraz z liniami przekrojów, poniżej przekroje wzdłuż linii III'-III'' oraz IV'-IV''. Źródłem danych morfologicznych są modele fotogrametryczne oraz obserwacje terenowe. Do wygenerowania powyższej figury wykorzystano program ArcGIS, Photoscan oraz Corel Draw.

Największa jaskinia

Jaskinia Ramesha mimo największej długości nie jest największą rozpoznaną i dostępną pustką skalną pod względem pola powierzchni w planie. Pod tym względem ustępuje jaskini Damiana (fig. 7-11) uformowanej w obrębie formy z hydratacji nr 49 i zlokalizowanej 670 m na południe od Jaskini Ramesha charakteryzującej się polem powierzchni w planie wynoszącym 29.4 m2, przy długości 8,64 m, szerokości 5,10 m oraz wysokości 0,88 m. Wnętrze jest dość niskie, ale rozległe, a budujące je skała cechuje się przeciętną wartością szczelinowatości, za to strop bogaty jest w odspojenia cienkich warstewek skalnych zwiniętych w rulon, ale jest płaski i spękany. Do środka prowadzą dwa wejścia, pierwsze od północy znacząco większe ma długość ok. 4,0 m, drugie od strony wschodniej ma o długości 1,3 m, należy zaznaczyć, że obydwa wejścia mają ok. 0,5 m wysokości tylko i tak zalecamy wejście do środka od strony północnej przy zachowaniu odpowiednich środków ostrożności.

Fig. 7. Wejście główne do jaskini Damiana. Na zdjęciu widoczny Damian Ługowski i Firouz Vladi.
Fig. 8. Wnętrze jaskini Damiana wraz samym Damianem podczas realizacji zadań fotogrametrii naziemnej.
Fig. 9. Wnętrze jaskini Damiana, strop widocznie jest popękany, a kierunek spękań jest nieregularny.
Fig. 10. Północne otwarcie formy nr 49 z widocznymi, pomierzonymi najważniejszymi warstwami odspojonej warstwy skalnej. Widoczne są poziome spękania warstw oraz ich przesunięcia pod wpływem dwustronnego nacisku.
nmt 49 przekroj 2
Fig. 11. Analiza morfologiczna formy z hydratacji nr 49 wraz z wewnętrzną pustką skalną. U góry numeryczny model pokrycia terenu wraz z liniami przekrojów, poniżej przekroje wzdłuż linii V'-V'' oraz VI'-VI''. Źródłem danych morfologicznych są modele fotogrametryczne oraz obserwacje terenowe. Do wygenerowania powyższej figury wykorzystano program ArcGIS, Photoscan oraz Corel Draw.

Dwukomorowa forma z hydratacji

Forma z hydratacji nr 58 położona jest w północno-zachodniej części pola centralnego, cechuje się typową kopulastą morfologią oraz otoczona jest roślinnością między innymi brzozową. Od południowej strony skłonu kopuły odsłoniły się dwa otwory do dwóch pustek skalnych (fig. 12-14, 18). Zachodni otwór prowadzi do wyżej położonej komory skalnej, zbyt małej aby pomieścić człowieka, wschodni otwór o szerokości ok. 1,40 m umożliwia wejścia do wewnętrznej jaskini o wymiarach 8,1 x 4,0 m (fig. 14-17). Obie komory skalne oddziela warstwa skalna o przybliżonej grubości do ok. 0,5 m. Występowanie dwóch komór pod powierzchnią jednej formy z hydratacji tworzy jedyną udokumentowaną dwukomorową formę z hydratacji.

Fig. 12. Południowa strona formy z hydratacji nr 58 ukazująca wejście do mniejszej, górnej pustki skalnej. Na fotografi widoczny F. Vladi.
Fig. 13. Południowa strona formy z hydratacji nr 58. Na zdjęciu widoczny F. Vladi.
Fig. 14. Wejście do większe pustki skalnej w formie nr 58 będącej jaskinią dostępną dla człowieka. Na zdjęciu możliwości dostępności jaskini testuje A. Jarzyna.
Fig. 15. Wnętrze jaskini Adriana wewnątrz formy nr 58. Na zdjęciu A. Jarzyna.
Fig. 16. Wnętrze jaskini Adriana.
Fig. 17. Wnętrze jaskini Adrian w widocznym uwypukleniem dna.
Fig. 18. Analiza morfologiczna formy z hydratacji nr 58 wraz z wewnętrznymi dwoma pustkami skalnymi: górną, mniejszą oraz dolną, większą będącej jaskinią. U góry numeryczny model pokrycia terenu wraz z liniami przekrojów, poniżej przekrój wzdłuż linii VII'-VII''. Źródłem danych morfologicznych są modele fotogrametryczne oraz obserwacje terenowe. Do wygenerowania powyższej figury wykorzystano program ArcGIS, Photoscan oraz Corel Draw.

Jaskinia przedzielona

Forma nr 1 zlokalizowana na południu centralnej części pola centralnego wyróżnia z pośród pozostałych jaskinią o przedzielonym wnętrzu. Warstwa skalna  gruba na ok. 10 cm częściowo oddziela zachodni fragment pustki od wschodniej i jest skutkiem zapadnięcia się fragmentu stropowej warstwy skalnej (fig. 21, 23). Wnętrze dostępnej części jaskini można z odrobiną wysiłku obejrzeć od środka i zobaczyć strop o z zawiniętymi fragmentami skały. Przez szczelinę widoczna jest również kontynuacja pustki w drugiej, oddzielonej części, gdzie strop już jest gładki, w wyniku zapadnięcia się starszej części stropowej.

Fig. 19. Widok od strony północnej formy z hydratacji nr 1 z wejściem do wewnętrznej jaskini.
Fig. 20. A. Jarzyna podczas wychodzenia z wewnętrznej pustki skalnej formy nr 1. Na pierwszym planie częściowo widoczny otwór do pustki skalnej wewnątrz formy nr 2.
Fig. 21. Wnętrze jaskini przedzielonej we wnętrzu formy nr 1. Na zdjęciu widoczna jest kilkucentymetrowej grubości płyta skalna oddzielająca północną część jaskini od południowej.
Fig. 22. Wnętrze południowej części jaskini przedzielonej, niedostępnej do wejścia i widocznej jedynie przez szczelinę.
forma nr 1 przekroj 2
Fig. 23. Analiza morfologiczna formy z hydratacji nr 1 wraz z wewnętrzną przedzieloną pustką skalną. U góry numeryczny model pokrycia terenu wraz z liniami przekrojów, poniżej przekroje wzdłuż linii VIII'-VIII'' oraz IX'-IX''. Źródłem danych morfologicznych są modele fotogrametryczne oraz obserwacje terenowe. Do wygenerowania powyższej figury wykorzystano program ArcGIS, Photoscan oraz Corel Draw.

Jaskinia wigwamowa

Komory skale wspomniane powyżej należą do jaskiń, lecz na dnie kamieniołomu w Dingwall rozpoznano też schroniska skalne. Jedno z nich uformowane we wnętrzu formy z hydratacji nr 15 zasługuje na przedstawienie, szczególnie ze względu na rzucający się w oczy charakterystyczny wigwamowy kształt. Forma ta ma zewnętrzne wymiary 6,8 x 2,96 m i wysokość względną 1,62 m, a z uwagi na relację wysokości względnej do szerokości forma ta cechuje się dużym wybrzuszeniem (fig. 24). Wnętrze schroniska jest niewielkie w planie ale za to znaczna wysokość 1,27 m ma związek z trójkątnym złamaniem się warstwy stropu (fig. 25). Miąższość jest najmniejsza w części tworzącej schronisko skalne, a największa w miejscu przegięcie, gdzie tworzą się znacznego rozwarcia równoległe spękania. Za tak duże wymiary formy odpowiada spora, bo ok. 43 cm miąższości podniesiona skała (fig. 26), które uległa licznym spękaniom zarówno równolegle do warstw jak i poprzecznie tworząc kilka systemów spękań (fig. 26, 27, 28).  

Fig. 24. Widok główny od strony południowej na formę z hydratacji nr 15 cechującej się wyraźnym wigwamowym kształtem wraz z fotografującym ją D. Ługowskim.
Fig. 25. Główne wejście do do schroniska skalnego wewnątrz formy nr 15 uformowane pod zbiegającymi się po
Fig. 26. Zachodnia część odspojonej warstwy skalnej tworzącej strop wewnętrznej pustki skalnej z oznaczonymi miązszczościami pomniejszych warstw oddzielonych spękaniami równologłymi do ich płaszczyzn.
Fig. 27. Zachodnia część wnętrza schroniska skalnego z widocznym przełamaniem warstwy skalnej o idealnie płaskiej morfologii i pionowym przebiegu oraz poprzecznie i podłużnie spękanej.
forma 15 przekroj 2
Fig. 28. Analiza morfologiczna formy z hydratacji nr 15 wraz z wewnętrznym schroniskiem skalnym. U góry numeryczny model pokrycia terenu wraz z liniami przekrojów, poniżej przekroje wzdłuż linii X'-X'' oraz XI'-XI''. Źródłem danych morfologicznych są modele fotogrametryczne oraz obserwacje terenowe. Do wygenerowania powyższej figury wykorzystano program ArcGIS, Photoscan oraz Corel Draw.

Most skalny

Forma nr 45

Fig. 29. Widok główny od strony wschodniej formy z hydratacji nr 45 typu most skalny wraz z D. Ługowskim.
Fig. 30. Widok z boku od strony północnej formy z hydratacji nr 45 typu most skalny.
Fig. 31. Odspojona warstwa skalna widoczna od strony zachodniej z widocznym odspojeniem jej dolnej części powstałym wzdłuż poprzecznego i równoległego do warstwy spękania.
Fig. 32. Wnętrze formy nr 45 wraz z widocznymi cienkimi odspojeniami cienkiej warstwy skalnej.

Jaskinia symetryczna

Forma nr 50

Jaskinia asymetryczna

Forma nr 64

Jaskinia poniżej powierzchni terenu

Forma nr 64

Forma kwiecista

Forma nr 29